Döngüsel Ekonomi Nedir?
Günümüzde hem ülkemizde hem de dünya ülkeleri tarafından yaygın olarak uygulanmakta olan “doğrusal ekonomi modeli” sürdürülebilir olmamasından dolayı yani kaynak sıkıntısının yaşanmaya başlanmasından dolayı ucuz hammadde, ucuz enerji ve ucuz kredi sağlamayı daha sorunlu hale getirmektedir. “Döngüsel ekonomi modeli” ise doğrusal ekonomi modeline alternatif olarak sunulmaktadır.
2020 yılı Dünya Ekonomik Forumu toplantısında “işletmelerin döngüsel ekonomi’ye geçişi nasıl hızlandırılabilir” tartışılmış ve öneriler sunularak Döngüsel Ekonomi’ye geçiş süreci başlatılmıştır. Hazırlanan “Döngüsel Ekonomi El Kitabı” çok sayıda stratejiyi, pratik içgörüyü ve vaka incelemelerini içermektedir. Buna bağlı olarak hazırlanan AB Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, Avrupa'nın Döngüsel Ekonomi’ye geçişini teşvik edecek önlemleri içermektedir.
Doğrusal ekonomide al-kullan-at modeli uygulanırken döngüsel ekonomide tüm kaynakların (enerji, hammadde, su gibi) uzun süre kullanımı esastır. Döngüsel ekonominin Avrupa Birliği tarafından yapılmış tanımı ise, ürün, malzeme ve kaynakların değerinin ekonomide olabildiği kadar uzun tutulduğu ve atık miktarının en düşük olduğu ekonomik bir yaklaşımdır.
Doğrusal ekonomi bazı nedenlerden dolayı iyi işlememektedir. Bu durum;
* su, yiyecek ve fosil yakıtlar gibi kaynaklara ulaşım giderek zorlaşmakta,
* dünya çapında biyolojik çeşitlilik azalmakta ve
* finansal sistem neredeyse tüm ekonomiyi çökertmektedir.
Döngüsel ekonomide atıklar, yeni süreçler için bir kaynak olarak kabul edildiğinden kaynakların kullanıma bağlı olarak tükenmemektedir. Kullanım sırasında ve yaşam döngüsünün bitiminden sonra ürünlere, bileşenlere ve malzemelere uygun stratejiler uygulanarak kaynaklar sistemde tutulmaktadır.
Döngüsel ekonomi kaynakları (besinler veya malzemeler), biyolojik döngü ve teknik döngü olarak iki gruba ayrılmıştır.
1- Biyolojik malzemeler güvenli bir şekilde biyosfere geri gönderilebilmektedir. Örn. gıda, doğal lifler ve ahşap gibi biyolojik bazlı malzemeler
2- Teknik malzemeler ise biyosfere iade edilememektedir. Örn. plastikler, metaller ve sentetik kimyasallar. Bu malzemeler, değerlerini tekrar sağlamak için sistemde sürekli olarak dönmelidir.
Döngüsel ekonominin dört ilkesi vardır;
1. Atık eşittir gıda (bir türün atığı, başka bir türün besinidir),
2. Çeşitlilik yoluyla esneklik kurma (Bir ekonomi, bir ülke veya bir şirketin güçlerini paylaşarak ve yararlanılacak daha büyük bir kaynak havuzuna sahip olarak çeşitlilikten daha fazla değer elde edebilir),
3. Yenilenebilir kaynaklardan enerji kullanma,
4. Sistemlerle (insanlar, yerler ve fikirler) düşünme
Bir işletmenin başarılı olabilmesi için değer yaratması ve yakalaması gerekmektedir. İşletmelerin döngüsel ekonomide değer yaratabileceği dört yol tartışılmaktadır.
Bunlar:
i) Kaynak değeri, kapalı döngü iş uygulamalarından kaynaklanabilecek her türlü doğrudan maliyet azaltma ve tasarrufunu ifade etmektedir. Şirketler, döngüyü kapatarak ekolojik ayak izlerini iyileştirebilmektedirler.
ii) Çevresel değer, iyileştirilmiş ayak izlerinden kaynaklanan iki tür faydayı ifade etmektedir. Bunlar; uyum kolaylığı ve iyileştirilmiş yeşil imajdır.
iii) Müşteri değeri ise artan müşteri sadakati, daha iyi müşteri memnuniyeti ve üstün marka koruması anlamına gelmektedir.
iv) Bilgi değeri, üretim ve tedarik sorunları, arıza oranları, bir ürünün faydalı ömrü, tüketici şikâyetleri ve kullanım modelleri hakkındaki değerli verileri ifade etmektedir. Bu veriler, kapalı döngü bir sistemde daha kolay elde edilebilmektedir.
Uygulama Modelleri:
Döngüsel Tedarik Zinciri: Geleneksel üretim girdilerinin biyolojik olarak çözünebilir, yenilenebilir veya geri dönüştürülebilir/geri kazanılmış malzemelerle değiştirilmesini içermektedir.
Ürünün Ömrünü Uzatmak: Ürünler ve malzemeler daha uzun süre döngüde kalırlar ve sonuç olarak da yeni kaynak kullanımı ihtiyacı azalmaktadır.
Paylaşım Ekonomisi: Bu model ürün kullanıcıları arasında iş birliğini sağlamak için bir platform geliştirmektedir. Böylece fazla kapasitenin veya yetersiz kullanımın paylaşılmasını kolaylaştırmakta, üretkenlik ve kullanıcı değeri yaratmayı artırmaktadır.
Ürün Hizmetleri Sistemi: Ürünler bir veya birden fazla müşteri tarafından bir kiralama veya kullanım için ödeme yoluyla kullanılmaktadır.
Kaynak Geri Kazanımı: Atıklardan ikincil hammaddelerin üretilmesini içermektedir.
Uygulama Teknolojileri;
Dijital Teknolojiler: Nesnelerin interneti (loT), Blockchain, büyük veri (big data), ve Radyo Frekansı Tanımlama (RFID). Kaynaklarımızı takip etmemize, faydalanma/atık kapasitemizi izlememize yardımcı olmaktadır.
Biyolojik Teknolojiler: Biyoenerji, biyolojik temelli malzemeler, biyokataliz, hidroponik-aeroponik sistemler. Fosil enerji kaynaklarından uzaklaşmamıza yardımcı olmaktadır.
Fiziksel Teknolojiler: 3D yazıcılar, robotik, enerji depolama ve hasadı, modüler dizayn, nano teknoloji, üretim ve malzeme. Maliyetlerimizi ve çevresel etkimizi azaltmamıza yardımcı olmaktadır (Döngüsel ekonomi rehberi, 2020).
Döngüsel Ekonomi Önündeki Engeller
Avrupa Komisyonu tarafından yaptırılan bir çalışmada, ekonomilerde neden doğrusal ekonomi modelinin baskın olduğuna ve devam ettiğine ilişkin bazı sebeplere dikkat çekilmektedir:
· İşletme seviyesinde, işletme faaliyetlerinin çevresel ve sosyal etkilerini içeren gerçek maliyetleri şeffaf değildir.
· Üretim ve tüketimin kaynak tüketimi, kirlilik ve iklim değişikliği gibi kümülatif etkilerinin işletmeler üzerindeki nihai etkisi göz ardı edilmektedir.
· Kısa dönemli karlar, hissedarlar için paylar ve pazar öncelikleri, kaynak verimliliği ve döngüsel diğer özellikler için yatırıma ilişkin uzun dönem bakış açısının oluşturulmasını zorlaştırmaktadır.
AB’nin 2050 yılı hedefi, karbon nötr ilk kıta olmaktır ve bu doğrultuda tüm politikalarını «Yeşil Mutabakat» adı altında planlamıştır. Yeşil Mutabakat, emisyon azaltımı, döngüsel ekonomi, sıfır kirlilik, tarım ve kırsal alanların dönüşümü, sürdürülebilir ulaşım, enerji dönüşümü, adil geçiş ve tüm bunların finansmanını içeren bir çerçeveyi tarif etmektedir. Bu mutabakat AB sınırları içinde faaliyet gösteren firmaların yanı sıra AB’ye ihracat yapan firmaları (ülkemizin ihracatının yaklaşık %40’ı AB’ye yapılmakta) da kapsamaktadır. Bu nedenle AB’ye ihracat yapan Türkiye’deki mevcut firmalar (tedarikçileriyle birlikte) bu mutabakata uymak zorundadır. Özellikle sektörünün öncüsü olan devler “Döngüsel Ekonomi uygulama sistemine” uyarak üretim yapan firmaları tercih etmektedir.
Türkiye’de Döngüsel Ekonomi çalışmalarının hızlı bir şekilde ilerlemesini destekleyen iki kuruluş bulunmaktadır. Bunlar; Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu (Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu, 2021) ve DCUBE Döngüsel Ekonomi Kooperatifidir.
Akademik olarak araştırma yapmak isteyenler için Journal of Cleaner Production ve Renewable and Sustainable Energy Reviews dergilerinden döngüsel ekonomi hakkında makaleye erişilebilir.
Basına yansımış bazı döngüsel ekonomi çalışma örnekleri;
????ICA, Kuzey Çevre Otoyolu’ndan toplanan atık lastiklerin geri dönüştürülmesiyle elde edilen ‘Ses Bariyeri’nin montajını tamamladı. Proje, döngüsel ekonomiye katkıda bulunurken, otoyoldan kaynaklanan gürültünün azaltılmasını da sağlıyor.
♻Alibaba Group tarafından yapılan açıklamaya göre, Çinli e-ticaret devi Alibaba ve Fransız grup L'Oréal, Çin'de güzellik endüstrisinde döngüsel ekonomiyi teşvik etmek için bir ortaklığa imza attı. Alibaba Group CEO'su Daniel Zhang ve L'Oréal'in başkanı Jean-Paul Agon tarafından imzalanan ve 2025 yılına kadar sürecek olan bu mutabakat zaptı, "Çin'de şu anda 87 milyar dolar (79 milyar euro) değerinde bir pazar olan güzellik ve hijyen endüstrisinde daha yeşil ve düşük karbonlu standartlar oluşturmayı, yeni ürünler geliştirmeyi ve ölçülebilir döngüsel ekonomi çözümleri oluşturmayı" hedefliyor.